In 1904 ontwerpt de reclametekenaar Jan Misset in opdracht van Droste een cacaoblikje. In die tijd is het normaal om dokters en zusters het product te laten aanbevelen, zodat de associatie is dat het product gezond zou zijn. Zo prijst in die tijd ook een verpleegster de pepermunt van King aan. (In Amerika was toen de link tussen cacao en geneeskunde verboden, dus géén zuster.) Op het cacaoblik staat dus een verpleegster afgebeeld en zij houdt een presenteerblaadje vast met daarop hetzelfde cacaoblik. En op dat blik staat dezelfde verpleegster weer met datzelfde presenteerblaadje met daarop een blik cacao. En op dat blik staat weer …  tot in het oneindige. Dit noemen we het droste-effect. Met een duurwoord ‘recursie’ genoemd, de afbeelding bevat een verkleinde versie van zichzelf. In Zweden noemen ze dit het ‘skur-effect’ want op de verpakking van het schuurmiddel ‘kraft Skurpulver’ staat een kabouter die een pak schuurmiddel omhoog houdt met daarop weer een zelfde kabouter die weer een pak omhoog houdt. In Nederland is Haas-azijn wat minder bekend maar ook op die verpakking staat een haas die een fles Haas-azijn omhoog steekt met op die fles…juist, een haas die weer een fles omhoog houdt.

In de kunstgeschiedenis is het drieluik van Giotto uit 1320 berucht om het droste-effect.  Op de voorkant van dit drieluikaltaarstuk, genaamd Stefaneschi Triptych, staat op het middenpaneel de heilige Petrus. En aan zijn rechtervoet knielt kardinaal Stefaneschi. Hij biedt een altaarstuk aan dat exact gelijk is aan het altaarstuk waar je naar kijkt. Prachtig!

En het is in de kunstgeschiedenis daar niet bij gebleven want in 1823 schildert Casparus Morel de makelaar Horstman zittend in zijn huiskamer. En als je goed kijkt zie je links naast de schoorsteenmantel hetzelfde familieportret. Seamus Wray maakt het nog bonter in deze eeuw als hij zichzelf als schilder die zichzelf schildert, afbeeldt. “I painted myself drawing myself painting myself painting myself”. Volgt u het nog?

In de literatuurwetenschap kennen ze hiervoor ook een heel duur woord, ‘mise en abyme’. In normaal Hollands, een raamvertelling, een verhaal-in-een-verhaal. Het boek de ‘Canterbury Tales’ is een mooi voorbeeld, als in een verhaal een geestelijke een verhaal vertelt over iemand die weer een verhaal vertelt. Nu is duidelijk waarom de bioscoopfilm van Pier Paolo Pasolini ‘The Canterbury Tales’ niet altijd even makkelijk te volgen is. Je moet namelijk telkens weten in welk verhaal je bent terechtgekomen.

Wordt bovenstaande iets te ingewikkeld voor u? Draai dan lekker gewoon de LP van Pink Floyd ‘Ummagumma’ uit 1969 en laat uw blik vallen op de hoes waarop de bandleden staan afgebeeld en aan de muur hangt een schilderij met daarop de hoes van de LP, met daarop de hoes van de LP met een schilderij…..om gek van te worden!

Om het nog zwaarder te maken: wat is de diepere wijsheid van het droste effect? Feitelijk snijdt het twee thema’s aan, de oneindigheid en daarin onmiddellijk het besef dat wij eindig zijn. Wij zijn slechts dat schilderij aan de muur, waarin de oneindige rij nageslachten na ons staat afgebeeld. Of zo u wilt: onze voorouders tot in het oneindige.

Er is in Nederland een plek waar beide thema’s te zien en te voelen zijn. De oneindige Droste herhaling ervaar je onder de Zeelandbrug, even ten oosten van Colijnsplaat, nabij de Oost-zeedijk nr 11a. Loop daar de dijk op om dan af te dalen naar het water en verbaas u over dit effect. In de eerste witte pijler van de brug zien we de volgende pijler met daarin weer een pijler…..en dat tot aan de overkant.

En wilt u onze eigen sterfelijkheid ervaren? Loop dan even door naar het monument voor al de 117 verdronken kerkdorpen in Zeeland. Lees de namen van de dorpen in het dijklichaam en luister naar de muziek die op bepaalde uren klinkt. Om 14.04 uur hoort u de Sint-Elisabethsvloed uit 1404, om 15.30 uur hoort u de Sint-Felixvloed uit 1530 enzovoort. Het bestrijkt een periode van 900 tot 1600. U hoeft daar niet de hele dag te blijven natuurlijk om alles te horen. Nee, dat heeft de kunstenares Lydia Schouten ook niet verwacht toen ze het monument in 2009 onthulde. En hoe gaat het met eindigheid? In 2016 wilde de provincie van het monument af. En zeg zelf, u had toch ook geen familie in een van die verdronken dorpen wonen. Hup, weer in de auto en naar het dichtstbijzijnde café. Het leven moet je vieren want het is maar kort.